جزء بیستم و ششم قرآن کریم که از ابتدای سوره مبارکه احقاف آغاز و به آیه 30 سوره مبارکه ذاریات ختم می شود در بردارنده آموزه ها و پیامهای روح افزای الهی است که این نوشته تعدادی از آنها را نقل می کند.

 چهل سالگی در قرآن

آیه 15سوره احقاف موضوعات گوناگونی را دربردارد که به دو موضوع آن اشاره می کنیم:

موضوع اول درباره شیردادن به نوزاد است. این آیه جمع زمان بارداری و شیردادن را سی ماه بیان می کند (حَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا).

با توجه به آیه 233 بقره که مدت زمان شیردادن را دو سال کامل اعلام می کند (وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ كَامِلَیْنِ)فقهاء و مفسران با الهام از روایات اسلامى به این نتیجه رسیده اند که حداقل دوران بارداری 6 ماه و حداكثر دوران مفید شیردهی 24 ماه است.[1]

موضوع دوم، انسان است که به سن چهل سالگی می رسد (بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً). تفسیر نمونه می نویسد:

رسیدن به اربعین سنة (چهل‏سالگى) اشاره به «بلوغ فكرى و عقلانى» است؛ چرا كه معروف است انسان‌ها غالباً در چهل سالگى به مرحله كمال عقل مى رسند و گفته اند كه غالب انبیاء در چهل سالگى به نبوت مبعوث شدند.[3]

در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: هر فردی که چهل ساله شود و خیرش بر شرش غالب نگردد شیطان بین دو چشمش را می بوسد و می گوید: این چهره دیگر رستگار نمى شود (هَذَا وَجْهٌ لَا یُفْلِح‏).

البته معنای این روایت جبر نیست؛ بلکه به این معناست که چنین کسی اگر تغییر رویه ندهد، توبه نکند و همین مسیر را همچنان ادامه دهد روی رستگاری را نخواهد دید.

در روایتی دیگر امام باقر علیه السلام فرمود: هر گاه مردى وارد چهلمین سال شد ، منادى فریاد مى زند وقت سفر نزدیک است براى خود زاد و توشه تهیه كن.[4]

کسانی که دین و ایمان را افسانه می پندارند

در آیه 17 سوره احقاف سخن از كسانى است كه ایمان ندارند، حق ناشناسند و مورد خشم پدر و مادر خویشند؛ مى فرماید:

آن كسى كه به پدر و مادرش مى گوید: اف بر شما! آیا به من وعده مى دهید كه روز قیامت مبعوث خواهم شد؟ در حالى كه قبل از من اقوام زیادى بودند و مردند و هرگز مبعوث نشدند (أُفٍّ لَّكُمَا أَتَعِدَانِنِی أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتْ الْقُرُونُ مِن قَبْلِی).

اما پدر و مادر مۆمن در مقابل این فرزند خیره سر تسلیم نشده ، فریاد مى كشند و خدا را به یارى مى طلبند كه ؛ واى بر تو! ایمان بیاور كه وعده خدا حق است (وَهُمَا یَسْتَغِیثَانِ اللَّهَ وَیْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ).

اما او هم چنان به لجبازی خود ادامه داده و با تكبر و بى اعتنایى مى گوید: این وعده هایى كه مى دهید و این تهدیدهایى كه مرا با آن مى ترسانید و یا همه این دعوت هایى كه مى كنید چیزى جز خرافات مردم وحشى قرون گذشته نیست.[5] (فَیَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ) و من هرگز در برابر آن تسلیم نخواهم شد.

اوصافى كه از این آیه در باره چنین افرادی استفاده مى‏شود چند وصف است:

1. بى احترامى و بی ادبی نسبت به پدر و مادر .

2. نه تنها ایمانى به قیامت و روز رستاخیز ندارند ، بلكه آن را به باد مسخره گرفته، آن را افسانه و پندارى خرافى مى شمرند.

3. گوش شنوا ندارند؛ تسلیم در برابر حق نیستند و روحشان از غرور و جهل و خودخواهى انباشته است.

هر چه پدر و مادر دلسوز او تلاش مى كنند كه او را از گرداب جهل و بی خبرى نجات دهند تا این فرزند دلبند گرفتار عذاب دردناك الهى نشود ، او هم چنان در كفر خود پافشارى مى كند و اصرار مى ورزد و سرانجام ناچار او را رها مى كنند.[6]

زندگی منهای دین مساوی با زندگی حیوانی

آیه 12 سوره حضرت محمد صلی الله علیه و آله در آغاز به سرانجام کار مۆمنان در قیامت پرداخته می فرماید:

خداوند كسانى كه ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند را وارد باغ‌هایى از بهشت مى كند كه نهرها از زیر درختان و قصرهایش جارى است (إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ).

آنگاه به نوع زندگی افراد بی ایمان می پردازد و در عبارتی کوتاه دنیا و آخرت آنها را به تصویر می کشد:

كافران از متاع زودگذر این دنیا بهره مى گیرند و همچون چهارپایان مى خورند و سرانجام، دوزخ جایگاه آنهاست (وَالَّذِینَ كَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَیَأْكُلُونَ كَمَا تَأْكُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ).

درست است كه مۆمنان هم در دنیا زندگى مى كنند و از مواهب آن بهره مند مى شوند؛ ولى تفاوت اینجا است كه مۆمنان هدفشان انجام اعمالى مفید و سازنده براى جلب خشنودى پروردگار است؛ ولى كافران تمام هدفشان همین خوردن و خوابیدن و بهره مندی از لذات حیات است.

مۆمنان حركتى آگاهانه دارند و كافران هدفی در زندگى ندارند جز خوردن و خوابیدن و عیش و نوش درست مانند چهارپایان!

به عبارتی دیگر زندگی مۆمنان بندگی است؛ آنها می خورند و می خوابند تا بندگی کنند؛ اما کافران و بیگانگان از دین و ایمان، زنده هستند و می دوند تا بخورند و بخوابند و همانند حیوانات به نیازهای غریزی خود پاسخ دهند و بیش از این چیزی نیست؛ هر چند گاهی بدتر از آن است. از این افراد رفتار و کارهایی گزارش می شود که تا به حال از هیچ حیوانی سرنزده است.   

بعضى تفاوت بین این دو گروه را چنین گفته اند: مۆمن خوردنش دارای این سه برنامه است: ورع در به دست آوردن؛ ادب در به كار بردن و هدف در مصرف كردن؛ ولى كافر طلبش بى قید و شرط؛ خوردنش براى شهوت و زندگیش سراسر غفلت است.[7]

رفتن ما و بردن خدا

در آیه 17 سوره حضرت محمد صلی الله علیه و آله سخن از کسانی است که پذیرای هدایت شده اند و برای همین خداوند بر هدایتشان می افزاید و روح تقوا و پرهیزكارى به آنها مى بخشد (وَالَّذِینَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْواهُمْ).

علامه طباطبایی(ره) اهتداء را تسلیم شدن و پیروى كردن از هر حقى كه فطرت سالم به سوى آن رهنمون است معنا می کند و منظور از زیادى هدایت در جمله (زادَهُمْ هُدىً) را هم بالا بردن درجه ایمان از سوی خداى سبحان می داند.

مراد از تقوى را هم معنایى در مقابل پیروى از هواهای نفسانی می داند که به صورت پرهیز از محارم الهى و اجتناب از ارتكاب گناهان جلوه مى كند.

بنابراین زیاد شدن هدایت مربوط به رشد در ناحیه علم است و دادن تقوى مربوط به ناحیه عمل است.[8]

از آیه شریفه استفاده می شود که نخستین گام‌هاى هدایت را انسان خود برداشته، عقل و فطرت خویش را در این راه به كار می گیرد. آنگاه خداوند طبق وعده اى كه داده است مجاهدان راهش را هدایت و راهنمایى بیشتر مى كند (وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا)[9]، نور ایمان به قلب آنها مى افكند و از شرح صدر بهره مندشان مى سازد (یَشْرَحْ صَدْرَهُ)[10] ، این از نظر اعتقاد و ایمان و اما از نظر عمل، روح تقوا را در آنها زنده مى كند، آن چنان كه از گناه متنفر مى شوند و به طاعت و نیكى عشق مى ورزند.

پی نوشت:

1.       به نقل از تفسیر نمونه 21/327

2.       همان 21/328

3.       مشكاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص170

4.       المیزان فی تفسیر القرآن 18/204

5.       برگرفته از تفسیر نمونه21/337-339

6.       همان 21/434

7.       المیزان فی تفسیر القرآن 18/236

8.       69/ عنکبوت

9.       125/ انعام

امید پیشگر